1. Kuyini iSinqumo Samalungelo Oluntu?
ISisekelo Sombuso welizwe ngumthetho ongaphezukwayo yonke imithetho yelizwe
njalo yiso esihlela indlela zonke ezilandelwa nguHulumende ekubuseni ilizwe.
Izinqumo zamalungelo abantu zihlelwe kuSahluko sesine (4) seSisikelo Sombuso.
Isahluko lesi siphathelane lamalungelo lezinkululeko ezifanelwe ukutholwa
ngabantu bonke baseZimbabwe.
Amalungelo abantu zimfanelo zethu esizithola ngenxa yokuba ngabantu. Wonke
amalungelo abantu alotshwe ngaphansi kwesahluko sezinqumo zamalungelo njalo
avikelwa yimithetho yelizwe. Ilizwe alivunyelwa ukubumba imithetho ephikisana
loba ethathela izizalwane zalo amalungelo eziwaphiwa yiSisekelo Sombuso
ngaphandle kokuba kulotshiwe ngaphansi kwezinqumo zamalungelo abantu ukuba
umthetho onjalo ungabunjwa njalo usetshenziswe elizweni. Nxa kulemithetho
ethathela abantu amalungelo, imithetho leyo ingesulwa ingabisasebenza. Nxa
kungenzeka ukuba umuntu aphanjaniselwe amalungelo akhe akusisekelo sombuso,
lowomuntu ulakho ukuhlawulisa labo abephule amalungelo akhe yena engelacala
loba ahambise udaba lwakhe kumthethwandaba okhangela ngokusetshenziswa
kwesisekelo sombuso ukuze athole isiqondiso ngokusemthethweni.
Izinqumo
zamalungelo
abantu
ezilotshwe
kuSisekelo
sombuso
zimumethe
amalungelo oluntu lawezombusazwe kanye lamalungelo omnotho, awenhlalakahle
lawamasiko njalo l amalungelo okuvikelwa kwemvelo.
Amalungelo empucuko lezombusazwe (civil and political rights) ngamalungelo
atholwa ngumuntu ngenxa yokuba yisizalwane, isizukulwane loba ngokuhlala
eZimbabwe ngokusemthethweni. Ukuqinisekiswa kwamalungelo la kwenzelwa
ukuvikela umuntu omsulwa ekuhlukuluzweni nguhulumende, ngabanye abantu
kumbe ezinye
inhlanganiso. Amalungelo aqinisekisa
ukuba
umuntu ofisa
ukuphatheka entweni ezenzakala elizweni kanye lezombusazwe enelise ukuzenza
njalo engelakwesaba ukubandlululwa lokuhlukuluzwa. Izibonelo zamalungelo la
yilezi: ilungelo lempilo, ilungelo lokukhuleka, ilungelo lokungahlukuluzwa, ilungelo
2