1. Niinzi Zyeelelo Zyaampandamunsaka?
Ikkata Lyamulawu wanyika nguumulawu mupati munyika uupandulula mbiiyelede
kulelwa nyika. Zyeelelo Zyaampandamunsaka (Declaration of Rights) zijanika
muChaandano ChaNe muKkata Lyamulawu wanyika yesu. Chaandano eechi
chipandulula zyeelelo antoomwe angwangunuko bantu nzibeelede kujana mubuumi
bwabo kakutakwe uubabinda.
Zyeelelo zyabantu ningwangunuko nzibeelede kubaazyo nkaambo kakuti mbantu.
Zyeelelo zijanika muZyeelelo Zyaampandamunsaka nzyeelelo zyakasindaminwa
muKkata Lyamulawu wanyika zyeelede kukwabililwa amulawu chiindi choonse.
Milawu iinyansya zyeelelo zijanika muZyeelelo Zyaampandamunsaka taakwe
niinga
ilapangwa
pe
adomane
kwazuminanwa
kuti
ikkama
lyazyeelelo
zyaampandamunsaka lwalyo lizumizye. Fumbwa mulawu uunyansya akukazyania
aazyeelelo zijanika muzyeelelo zyaampandamunsaka,
ooyo mulawu weelede
kubambululwa nkaambo tuuzumizigwi pe. Kuti zyeelelo eezi zijanika muzyeelelo
zyampandamunsaka zyatyolwa, sikutyolelwa zyeelelo ooyo ulazumizigwa kuya
kunkuta akakumbile kuliigwa. Ulakonzya kuya kunkuta mpati yaajulu iitegwa ni
Constitutional Court kaambo kakwe kakalangwelangwe kabotu.
Izyeelelo Zyaampandamunsaka zijanika muKkata Lyamulawu wesu pya lijisi zyeelelo
zisiyenesiyene.
Kuli
zyeelelo
zyameendelezyo
aanyika,
zyabuvubi
antoomwe
azyabukkale bwabantu. Kabiyo zyeelelo zyazilengwa zituzyungulukide zilajanika
muZyeelelo Zyaampandamunsaka. Zyeelelo Zyameendelezyo Eenyika (Civil
and P olitical rights) n z y e e l e l o n z y a l a a z y o m u n t u n k a a m b o k a k u t i
wakazyalilwa antoomwe akukomenena munyika eeyo. Zyeelelo eezi zikwabilila
muntu kuti atajatwi buzike afulumende wakwe, tumwi tubunga antoomwe abamwi
bantu bajanika munyika.
Zyeelelo
eezi kabiyo zizumizya muntu kuti anjile
mumabambe aakweendelezegwa kwanyika yakwe kakutakwe uumukasya naakuti
kumusaluula.. Mukozyanisyo wazyeelelo zili boobu nzeezi: cheelelo chakupona,
cheelelo
chakwaangunuka,
cheelelo
chakutasonsegwa
awumwi
muntu,
2